Эпідэмія ружаў
Мы прачнуліся. Мы пачулі галасы, якія клічуць нас, мы пачулі, як самі крычым. Народнае паўстанне ў Беларусі магутнай хваляй прыйшло аднекуль, што выглядала, як нішто, але не было ім. Усё даўно ўжо існавала там, глыбока ў балотах, у магілах нашых продкаў. У інтэрв'ю 2017 г. у звязку з выхадам зборніка "Эпідэмія руж", які выйшаў у Беларусі, Вальжына Морт сказала, што беларуская мова багатая на словы моцных глухіх гукаў. Словы, якія не толькі нешта значаць. Яны заклінаюць, звязваюць, вызваляюць. Я чую іх увесь час. Галасы тых нас, якія прачнуліся і зразумелі, што мы беларусы, што нашыя карані жывыя і мова б'ецца ў нашыя сэрцы. "Дыяспара" па-грэцку значыць "рассейванне", "разасяроджванне". Ніколі я не бачыла, каб нейкая дыяспара так хутка пераходзіла ад разасяроджвання да еднасці, як беларуская. Мы крычым, і свет пачынае слухаць. Вальжына Морт піша пра дзіця і голад. Я думаю пра свайго дзядзю, з якім мне так і не давялося пазнаёміцца. Ён памёр у два гады ў канцэнтрацыйным лагеры. Ягоны голас знік, а ў краіне, якую мы любім, запісаны голас гаворыць пра тое, што лішніх людзей трэба пасадзіць у лагеры за калючым дротам. Мы ствараем вогненнае кола, заклён на свабоду. Аднойчы мы вернемся да ружаў, да балотаў.
Інга-Ліна Ліндквіст
Падчас выпадковай сустрэчы чалавек, што ведаў цябе ў Мардоўскай эвакуацыі, распавёў пра голад і дадаў, што ніколі не бачыў цябе без кнігі.
1
На стале, збітым з чужых дрэваў,
хлеб цішыні ненадламаны.
Нямая, бы свой партрэт: я ў рамцы
спінкі крэсла. І быццам бы ты тут
і не тут. Твае косці ў чэраве зямлі
і не, галодны хлопчык з кнігай
у брацкай магіле, побач з блізнятамі
па смерці, тваё імя,
што гучала дзіўным для іх,
змененае на рускае імя
актам адхрышчэння.
І не.
Хлеб сядзіць на квадратных плячах стала.
Калі доўга не есці,
ад сэрца застанецца чырвоная костка.
У кожнай кнізе я бачу адно твой пусты страўнік.
2
Часам твой страўнік – гэта павелічальнае шкло.
З ім у руках я шукаю, радок за радком,
старую бульбіну, зарытую ў зямлю літар.
Я губляю розум, вуха прыкладаю да кніжак,
каб пачуць, ці жаваў ты карані дрэваў,
што пагналі на іх паперу.
У свой кулак, памерам са страўнік,
я сціскаю каліва цукру, грэцкі арэх, разынку.
Гэтым кулаком я выбіваю мазгі з паветра,
б’ю, што пад руку патрапіць.
Пра мяне: часта я баўлю цэлыя дні ў раз’ездах
паміж паркоўкамі, дзе машыны падобныя да пустых
панцыраў гіганцкіх чарапах.
З гэтых чарапашых могільнікаў я назіраю
узгоркі: скажэнне зроку,
чырвоныя хлявы: мурашы на вочным яблыку.
Доктар мне прапісаў кроплі Леты.
Чаму я размаўляю з табой?
Любімая ўнучка тваёй любімай сястры,
чым больш Леты я капаю сабе ў вочы,
тым бліжэй я да цябе. І не.
У маім Ноевым каўчэгу – кожнаму прывіду па пары.
Ведаеш, да чаго прывід падобны?
Да крыві.
3
У адным подыху ад цябе,
я баюся ценю
свайго языка, што варушыцца ў куце
роту.
Я апранула гэты дом на сябе, як гіпс,
каб зарасціць галаву, думка да думкі.
Я цыкнула на мінулае ўспышкай фотакамеры,
і не.
Таму,
калі быць паміж намі гуку,
няхай гэта будзе гук, што пачынаецца
з дотыку, музыка.
Музыка, што над сваімі клавішамі
расціскае
кулак радаводу,
распускае пальцы,
быццам пялёсткі.
Радавод – гэта не дрэва, а бутон ружы,
пялёсткі звязаныя разам, ратамі ўніз.
Па начах у ложку ты чакаў
віску жалезных варот, як на забоі,
і аблізваў рот.
Потым цішыня расправіла свае плечы
ў тваіх нырках.
Ты памёр на шпітальнай прасціне
выбеленай і накрухмаленай так,
быццам яна была выткана з выпрасаваных касцей.
Што ружа-радавод думае пра гэта,
пакуль мой аловак устае, як волас на паперы?
З адной бела-шпітальнай клавішы да наступнай
я нашу сваіх мерцвякоў, каб накрыць іх
саванам, з музычных гукаў сатканым,
каб пахаваць іх, як трэба – па аднаму! –
унутры трунных клавіш.
Я спяшаюся – я навучылася спяшацца ў Зямлі!
Зямля – мачавы пухір поўны бруду і снегу.
І не.
